Federacja Rosyjska jest największym państwem świata, niemal dwa razy większym od USA. Dlaczego dla Rosjan to wciąż za mało? Jeden z najwybitniejszych polskich historyków, profesor Andrzej Nowak, rekonstruuje tradycje i praktyki rosyjskiego imperializmu – od schyłku epoki carów po rządy Putina. Rosja – wielka mediatorka i opiekunka „poniżonych przez Zachód”. Obrończyni rozsądku i „wartości konserwatywnych” wobec pogrążającej się w kryzysie moralnym Europy. Agresor, który każdą kolejną ekspansję nazywa „wyzwalaniem”. Skąd wzięły się te idee? Jak to możliwe, że koncepcje wywiedzione jeszcze z formuły Moskwy jako trzeciego Rzymu, unowocześnione przez słowianofilstwo, panslawizm i eurazjanizm, mogły przetrwać wielką cezurę rewolucji 1917 roku? W pasjonującej, wielowymiarowej pracy autor wyjaśnia m.in., dlaczego w Rosji władza nie tylko może, ale musi odwoływać się do siły, jeśli ma utrzymać swój autorytet. Podsumowuje historię akademickiej refleksji nad rosyjskim imperializmem – od tabu, jakim było objęte to pojęcie, po swoistą „imperiologię”. Opisuje fenomen „szkoły polskiej” w sowietologii, a szukając jej tradycji, sięga po wstrząsająco aktualne diagnozy wielkich twórców polskiego romantyzmu. Historyczne rekonstrukcje prowadzą zaś do odpowiedzi na najważniejsze pytanie tej książki – jak możliwy był powrót do myślenia w kategoriach imperialnej rekonkwisty po upadku Związku Sowieckiego? Finałem publikacji jest błyskotliwy rozdział poświęcony Putinowi jako historykowi. Cały czas bowiem w tle rozważań autora pozostaje kwestia Ukrainy – kraju, który rządca Kremla uważa za produkt grabieży dokonanej na historycznej Rosji, a samych Ukraińców, za pomocą czołgów i rakiet, próbuje przekonać do swojej wizji historii. Nie sposób zrozumieć dawnej i współczesnej Rosji nie znając idei, którym hołdują jej władcy. W swojej nowatorskiej i dogłębnej analizie Andrzej Nowak brawurowo rozpisuje dialog między najważniejszymi aktorami tego dramatu historii: komunizmem, imperium i narodami olbrzymiego obszaru. Erudycja i talent pisarski autora sprawiają, że nawet lektura pism Stalina i przemówień Putina zamienia się w fascynującą przygodę intelektualną.

Tematem zeszytu są wędrujące pojęcia w naukach społecznych.

Od Redakcji Uwadze czytelnika proponujemy lekturę kolejnego tomu „Przeglądu Socjologicznego” o zróżnicowanej treści. Pierwszą część tomu poświęcamy problematyce przemian i sytuacji uniwersytetu, szerzej szkolnictwa wyższego. Problematyka ta jest żywo dyskutowana w środowisku akademickim. Poświęcamy jej artykuł A. Boczkowskiego, skoncentrowany na dylematach umasowienia i uzawodowienia studiów wyższych. Drugi tekst, autorstwa I. Wagner, omawia sytuację naukowców w warunkach przemian instytucjonalnych. Ponadto zaprosiliśmy do dyskusji kilkoro autorów. Ich wypowiedzi dotyczą tych aspektów funkcjonowania uniwersytetu, które ich zdaniem są ważne dla uczestników społecznego pola nauki. Publikujemy wypowiedzi B. Fatygi, J. Kulpińskiej, Ł. Sułkowskiego i T. Szawiela. Dyskusję chcemy kontynuować w następnych zeszytach Przeglądu. Zapraszamy do udziału. Na drugą część tomu składają się trzy artykuły o zróżnicowanej tematyce: I. Sadowski przedstawia interdyscyplinarny obszar teoretyczno-badawczy neoinstytucjonalizmu, M. Nowicka (w nawiązaniu do książki T. Zaryckiego) omawia problem postkolonialnej sytuacji Europy Środkowo-Wschodniej po transformacji ustrojowej, zaś K. Franczak prezentuje założenia tzw. analizy ramowania (framing analysis), perspektywy badawczej skupionej na schematach interpretacji stosowanych w przekazach medialnych oraz różnych odmianach działań zbiorowych. W tomie znajdziemy także recenzję publikacji poświęconej przemianom kulturowym. Zwracamy uwagę na wydarzenia środowiskowe, publikując relacje z dwóch konferencji: na temat socjologii literatury oraz o aktualnej sytuacji socjologii i socjologów.

Wspólną ramą odniesienia dla artykułów zamieszczonych w tomie 64/3 Przeglądu Socjologicznego jest szeroko rozumiana problematyka kultury rozważana w odniesieniu do różnych aspektów współczesności. Autorzy tekstów koncentrują się zwłaszcza na tematyce konsumpcji kulturowej, socjologii muzyki oraz przemianach religijności. Punktem wyjścia dla rozważań na temat, często ostatnio dyskutowanego, zjawiska konsumpcji kulturowej jest analiza oparta o charakterystykę struktury współczesnego społeczeństwa (po)nowoczesnego i związanej z tym płynności gustów odbiorców. Na uwagę zasługuje tu zwłaszcza dyskutowane w tekstach pojęcie wszystkożerności, jak się zdaje, niewystarczająco wykorzystywane w polskiej socjologii kultury. Z kolei intencją Autorów artykułów prezentujących dorobek socjologii muzyki było przede wszystkim przedstawienie Czytelnikowi tej, ciągle mało znanej w socjologii polskiej, subdyscypliny. Teksty mają charakter informacyjno-analityczny. Ich lektura daje wyobrażenie o pracach badawczych i zainteresowaniach teoretycznych socjologów muzyki oraz umożliwia wgląd do szerokiej literatury przedmiotu. Ostatni zamieszczony w tym tomie Przeglądu Socjologicznego tekst poświęcony jest problematyce religijności w Rosji. W artykule przedstawiony jest zarówno kontekst historyczny jak i zachodzące współcześnie w społeczeństwie rosyjskim procesy przemian religijności. Rozpatrywane tu kwestie, w perspektywie szerzej rozumianych zmian kulturowych i społecznych, można rozważać nie tylko w odniesieniu do zaprezentowanego studium przypadku.

Wspólną cechą artykułów publikowanych w tym tomie „Przeglądu Socjologicznego” jest zastosowanie tekstów pisanych jako materiału badawczego. Nierzadko teksty pisane traktowane są przez socjologów jako oczywiste, nieproblematyczne i w pewnym sensie transparentne źródła wiedzy. Tymczasem zamieszczone w tym numerze artykuły wskazują na olbrzymie zróżnicowanie w obszarze tekstów pisanych i miejsc ich pozyskiwania (od internetowych komentarzy poprzez prywatne listy do oficjalnych raportów); wielorodność stosowanych wobec tych materiałów metod (od klasycznej metody badania dokumentów osobistych po nowe metody analizy jakościowej i ilościowej); różnorodność perspektyw, za pomocą których można teksty pisane interpretować (reprezentowane są bowiem nie tylko perspektywy socjologiczne, ale także literaturoznawcze i pochodzące z dziedziny antropologii kulturowej) oraz wielość zagadnień społecznych i kulturowych, do których dostęp umożliwia analiza tekstów pisanych. Przedstawiamy także trzy recenzje książek wydanych w 2015 roku. Dwie z nich dotyczą odmiennych orientacji metodologicznych: sondażowych badań internetowych (Web Survey Methodology) i wykorzystania studium przypadku w badaniach naukowych (polskie wydanie znanej książki Roberta K. Yina). Wraz z trzecią recenzją nawiązujemy do tematyki akademickiej dominującej w artykułach zawartych w tym tomie i przyglądamy się książce, która stanowi próbę „opowiedzenia uniwersytetu” poprzez biografie osób związanych z Uniwersytetem Łódzkim. W dziale „Kronika” proponujemy sprawozdanie z niedawnych obchodów 70-lecia łódzkiej socjologii, które stanowiły okazję do refleksji nad przeszłością oraz współczesnością socjologii na Uniwersytecie Łódzkim oraz nad ogólną sytuacją socjologii jako dyscypliny. Drugim elementem „Kroniki” jest wywiad z synem Jana Szczepańskiego, Arturem Szczepańskim. Dzięki temu wywiadowi wspominamy postać jednego z najwybitniejszych polskich socjologów XX wieku, a pośrednio także rolę, jaką profesor Szczepański odegrał w historii Uniwersytetu Łódzkiego i łódzkiej socjologii.

Spis treści [Contents] Artykuły [Articles] Janusz Reykowski: Przemoc a realizacja celów grupowych: perspektywa makropsychologiczna [Violence as the recurring means of reaction in group conflicts: Societal perspective], doi 10.7366/1896180020174101, s. 112–129; Paulina Szostek: Zazdrość romantyczna: kluczowe koncepcje teoretyczne i narzędzia pomiaru [Romantic jealousy: Main theoretical conceptions and measurement instruments], doi 10.7366/1896180020174102, s. 130–141; Robert Balas, Joanna Sweklej: Rola procesów asocjacyjnych i formułowania sądów w nabywaniu i ekspresji postaw [The role of associative and propositional processes in attitude acquisition and expression], doi 10.7366/1896180020174103, s. 142–155; Andrzej Falkowski, Maria Sidoruk-Błach: Siła cech negatywnych w kształtowaniu się podobieństwa: implikacje dla budowania wizerunku marki miasta [The strength of negative features in shaping similarity: Implications for creating the brand image of a city], doi 10.7366/1896180020174104, s. 156–165; Aleksandra Pilarska, Anna Suchańska: Problem adaptacyjnej wartości empatii w kontekście jej związków z poziomem organizacji osobowości [The adaptive value of empathy in the context of its relation to the personality organization level], doi 10.7366/1896180020174105, s. 166–174; Nina Ogińska-Bulik, Magdalena Kobylarczyk: Rola zasobów osobistych i społecznych w kształtowaniu poczucia jakości życia u nastolatków – wychowanków domów dziecka [The role of personal and social resources in the development of a sense of the quality of life in adolescents-children’s homes], doi 10.7366/1896180020174106, s. 175–184. Metody [Methods] Alan Mandal, Marcin Moroń: Skala typów przywiązania do miejsca według typologii Davida M. Hummona (1992): ustrukturyzowana jakościowa metoda badania przywiązania do miejsca zamieszkania [Type of Place Attachment Scale based on Hummon’s (1992) typology: A structured qualitative method of place attachment measurement], doi 10.7366/1896180020174107, s. 185–204; Gabriela Czarnek, Piotr Dragon, Paulina Szwed, Bogdan Wojciszke: Kwestionariusz przekonań politycznych: własności psychometryczne [Political Beliefs Questionnaire: Psychometric properties], doi 10.7366/1896180020174108, s. 205–222; Anita Zbieg, Aleksandra Słowińska, Błażej Żak: Siła relacji interpersonalnej: wstępna weryfikacja koncepcji i metody pomiarowej [Strength of interpersonal relations: Introductory verification of the concept and measurement method], doi 10.7366/1896180020174109, s. 223–239.